W przypadku, gdy dochodzenie roszczenia głównego – opartego na podstawie umowy lub przepisów szczególnych – okaże się nieskuteczne, warto rozważyć alternatywną podstawę prawną dochodzenia zapłaty, jaką jest instytucja bezpodstawnego wzbogacenia, uregulowana w art. 405 i n. Kodeksu cywilnego.
Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, w szczególności art. 8 ust. 1 ustawy Prawo zamówień publicznych, do czynności podejmowanych przez strony postępowania przetargowego, jak również do umów w sprawach zamówień publicznych, znajdują zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Orzecznictwo sądowe potwierdza, że regulacje dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia nie pozostają w sprzeczności z przepisami prawa zamówień publicznych i mogą być skutecznie stosowane również w relacjach z zamawiającym.
Przesłanki roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
Zgodnie z art. 405 k.c., do powstania zobowiązania z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia konieczne jest spełnienie trzech przesłanek:
- uzyskanie korzyści majątkowej przez jedną stronę,
- uszczuplenie majątku drugiej strony,
- brak podstawy prawnej takiego przesunięcia majątkowego.
W analizowanej sprawie wykazano, że po stronie zobowiązanego doszło do uzyskania wymiernej korzyści majątkowej, której źródłem było świadczenie wykonane przez drugą stronę – mimo że nie istniała podstawa prawna uzasadniająca takie świadczenie bez odpowiedniego wynagrodzenia.
Korzyść majątkowa może mieć różnorodny charakter – nie musi oznaczać wyłącznie bezpośredniego przysporzenia finansowego. Może polegać także na uniknięciu wydatku, wzroście wartości rzeczy lub przejęciu obowiązku finansowego osoby trzeciej. Sąd Najwyższy potwierdził, że brak formalnej podstawy prawnej wystarczy, by uznać dane przysporzenie za bezpodstawne.
W przedmiotowym stanie faktycznym wykazano, że doszło do zubożenia wykonawcy, który nie otrzymał ekwiwalentnego wynagrodzenia za wykonane świadczenie przekraczające zakres pierwotnie określony w umowie. Co istotne, nie jest wymagane istnienie bezpośredniego transferu wartości – wystarczające jest ustalenie, że istnieje związek przyczynowy lub funkcjonalny między wzbogaceniem jednej strony a zubożeniem drugiej (por. wyrok SN z 14.01.2010 r., IV CSK 274/09).
`Ryczałt a roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
Wskazania wymaga, że fakt ustalenia wynagrodzenia ryczałtowego nie wyklucza możliwości dochodzenia zapłaty za dodatkowe świadczenia wykonane poza zakresem pierwotnej umowy, zwłaszcza gdy wykonanie tych świadczeń było niezbędne do prawidłowego zakończenia inwestycji zgodnie ze sztuką budowlaną oraz w warunkach nadzwyczajnych, niezależnych od stron (np. gwałtownego wzrostu cen materiałów budowlanych).
W takiej sytuacji różnica pomiędzy wartością rzeczywiście wykonanych prac a wynagrodzeniem ryczałtowym może zostać dochodzona właśnie na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w orzecznictwie (por. wyrok SN z 21.03.2007 r., I CSK 458/06).
Wnioski praktyczne
Instytucja bezpodstawnego wzbogacenia stanowi skuteczne narzędzie prawne umożliwiające dochodzenie należności w sytuacjach, w których klasyczne roszczenia umowne napotykają na przeszkody prawne lub faktyczne.
W przypadku zaistnienia przesłanek uzasadniających zastosowanie art. 405 k.c., istnieje możliwość żądania zwrotu równowartości świadczenia, które nie znalazło oparcia w umowie lub innym tytule prawnym, a które przyniosło realną korzyść drugiej stronie.
Kancelaria SMART oferuje kompleksowe wsparcie w zakresie analizy możliwości dochodzenia roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, zarówno na etapie przedsądowym, jak i w toku postępowania sądowego. W celu uzyskania indywidualnej konsultacji zapraszamy do kancelarii.
Zapraszamy do kontaktu: kancelaria@kancelariasmart.pl
Możesz też przesłać zapytanie przez formularz – odpowiemy szybko i konkretnie.